از تصور تا تجربۀ تاریخی
یک دانش‌آموز دهمی انسانی که روش درست خواندن تاریخ را نمی دونه، روز اول مدرسه با کتاب قطوری به نام «تاریخ ایران و جهان در عصر باستان» روبرو میشه؛ با کلی مطالب عجیب و غریب، اسم سال و ماه و از اون عجیب‌تر تعاریف و مفاهیم کمی جلوتر کتاب پر است از وقایع و اتفاقات با جزئیات، روابط بین‌المللی و در نهایت هم یه‌سری مفهوم پیچیده مثل آیین کشور داری، دین، معماری و ادبیات!
این جریان برای کتاب یازدهم هم اتفاق میفته (یا شایدم تجربه کردین و الان کنکوری هستین) کتاب یازدهم که کلی مفهوم جدید، مطلب جدید، وقایع جدید، سلسله‌های پیچیده و درهم تنیده. اصطلاحاتی مثل عصبیت، امیرالامرایی و رنسانس داره.
روش‌های رایج مطالعۀ تاریخ
1) کتاب رو بذار جلوت، با صدای بلند از روش بخون و بخون تا حفظ بشی! البته گذاشتن انگشت یا پنبه در گوشی توصیه می‌شود)
2) خط به خط حفظ کن و بده یکی ازت بپرسه!
3) کتابو بخون و ببندش هرچی یادت بود بنویس. بعد برگرد هرچی یادت رفته بود، با یه خودکار به رنگ دیگه بنویسش!
از پیشرفت ناپایدار تا کنکور
جالب اینه که با این روش‌ها نتیجه و نمره می‌گیرین ولی یه ساعت بعد امتحان اصلا چیزی یادتون نیست چی خوندید.
وارد سال دوازدهم که شدید و سال کنکور که شد، مشاورتون (در کمال ناباوری) به شما می‌گه باید تاریخ بخونید. کلی حرف تو سرتون می‌ریزه که باید بخونید.
و حالا شما هستید و یه کتاب دهم و یازدهم که هیچی ازش یادتون نیست و یه کتاب دوازدهم که سه برابر دهم و یازدهم مطلب و وقایع توش نوشتن!
تازه اونموقه می‌دونین همۀ این دو سال . . .
نگران نباشین. فرقی نمی‌کنه کنکوری باشین یا دهم و یازدهم. با این روش مطالعه که بهتون می‌گم، تایخ رو یاد می‌گیرین و خیلی هم خوب و بیشتر یادتون میمونه!
روش درست مطالعۀ تاریخ
یه خودکار و قلم بردارید و بشینید کاری که می‌گم بکنید. شما توی این روش مطالعه، سه تکنیک دارید.
تکنیک‌های مطالعۀ تاریخ
1) نمودار توالی رویداد 2) نمودار درختی 3) کلمات کلیدی
نمودار توالی رویداد
ببینید شما یه‌سری وقایع که دارید که در کمال ناباوری به‌هم مربوط هستند. یعنی چی؟ یعنی یه رویداد، رویداد بعدی رو ایجاد می‌کنه: مثل نمودار زیر که رویدادهای بیان شده در یک صفحه از کتاب درسی دهم (درس 12) را نشون میده:
مهاجرت آریایی‌ها> ساکن شدن در مناطق فلات ایران> شکل دادن روستاها و شهرها> برقراری نظام حکومتی> جنگ برای کشورگشایی> فتح سرزمین‌های جدید> کسب ثروت سرزمین‌های مختلف> ثروتمند شدن خاندان شاهی> ایجاد امتیازهای اقتصادی< ایجاد منزلت اجتماعی< ایجاد نظام طبقاتی< ایجاد نابرابری اجتماعی!
یه مثال دیگه ببینین که از درس 4 کتاب یازدهم براتون آوردم:
نزول آیات جهاد< تشکیل نیروی نظامی> انجام عملیات نظامی و اطلاعاتی مسلمانان در خارج از مدینه> بروز جنگ بدر در سال دوم هجری< پیروزی 300 مسلمان بر 950 قریشی در این جنگ! متن اصلی درس را ببینین:
زمان زیاد مطالعه
نکته اینجاست که این کار، هم زمانتون رو می‌گیره و هم لازمه تمرکز کامل روی کتاب داشته باشید. از اون طرف هم نران درس‌های دیگه هستین. این مشکل رو چطوری حل کنید؟ راه حل این روش، استفاده از تکنیک نمودار درختی هست.
نمودار درختی
این نمودار دقیقا مثل درخت میمونه و شاخه‌بندی شده، یعنی شما می‌تونید از این نمودار استفاده کنید تا مطالبی که در یک دسته قرار دارند رو منظم کنید مثل نمودار زیر:
این کار ساده‌تره چون مطلب رو می‌خونید و بر اساس برداشتتون دسته‌بندی می‌کنید. ولی بازم توی بعضی درسها، این روش زمان‌بر هست. راه حل اینه که از کلمات کلیدی استفاده کنید.
کلمات کلیدی
این کلمات رو با حفظ کردن اشتباه نگیرید، بیاید یه بار برای همیشه فراموش کنید که تاریخ حفظیه. این تصور پوسیده رو که خودش به تاریخ پیوسته رو بذارید کنار، تاریخ اگر حفظی بود که من و استادهای دانشگاه که تاریخ را تا حد اعلا خوندن، الان باید مغزمشون منفجر می‌شد از حجم اطلاعاتی که حفظ کردند.
چگونه تاریخ را حفظ نکنید
تاریخ رو باید فهمید و ارتباط کلمه با متن رو بفهمید. مثل درک ارتباط کلمه با متن در انگلیسی. شما که تو انگلیسی نمیاید کلمات رو هی پشت سرهم حفظ کنید، توی جمله می‌خونید و اون موقع می‌تونید تو ذهنتون دسته‌بندی و ذخیره کنید. توی تاریخ هم مطلب را که بفهمید، کلمات کلیدی اون را کنار هم بذارید تا به درک اون موضوع برسید. نه اینکه کلمه کلیدی رو پیدا کنید و حفظ کنید.
نکتۀ انحرافی
تاریخ، حفظیات داره ولی خودش حفظی نیست! یعنی تاریخ هم مثل هر دانشی دیگه بخش‌ها و اصولی داره که باید به خاطر بسپارید و یادتون هم باشه. اما این دلیل نمیشه که تاریخ را حفظی بدونین. چون هیچ دانشی حفظی نیست!
منبع مطالعه
نگاهی که ما در کتاب‌های تالیفی تاریخ رشتۀ علوم انسانی داشتیم، بر اساس همین روش یادگیری > یادسپاری درس تاریخ هست. برای همینه که شما برای اولین بار نمودار توالی رویداد را در کتاب‌های تاریخ مشاوران آموزش می‌خونین.
