مطلب مرتبط با این مقاله-مشاوره: تیپ شناسی سوالات دین و زندگی است. بخش‌هایی از آن را بخوانید که در ارتباط با روش مطالعه نیز هست:
تیپ سوالات دین و زندگی
25سوال این درس در تیپ‌های زیر طراحی می‌شود:
از متن درس
1) صورت سوال و گزینه‌ها در محدودۀ متن درس و تحلیل آن بوده که اغلب دو بخشی است.
2) احکام و سوالات فقهی
3) قرابت متن درس یا آیات با اشعار مختلف
از آیات و روایت‌ها
1) آیه را در صورت سوال دارید و گزینه‌ها دربارۀ مفهوم و مدلول آن است.
2) معکوس حالت قبلی. یعنی مدلول آورده شده و آیۀ متناسب آن را از شما می‌خواهد.
3) قرابت مفهوم و مدلول دو آیه.
از ترکیب متن درس و آیه
همان جا که سوال دو بخشی است و یک قسمت آن مربوط به متن بوده و آیۀ متناسب آن در بخش دیگر می‌آید.
توضیحات بیشتر این تیپ سوالات را همراه با نمونه‌هایی از کنکور97 در مطلب اختصاصی آن می‌توانید بخوانید.
محور سوالات در کتاب درسی
آیات قرآنی
روایا ت / احادیث
متن اصلی درس
اشعار پراکنده در متن
فعالیت‌های درس
تدبر در قرآن
روش‌های مطالعه
ابتدا روش‌های رایج و معمول را می‌خوانید و سپس روش پیشنهادی مرکز مشاوره انسانی یار.
روش مطالعۀ رایج
آن چه از روش مطالعۀ این درس می‌شنوید، این است که متن درس و کتاب درسی روزنامه‌وار باید بارها و بارها خوانده شود تا ملکۀ ذهن شود. این روش که مطالعۀ سطر به سطر، واو به واو کتاب را درست می‌داند، این روش مطالعه، نگاهی کاملا «حفظی» به درس دین و زندگی دارد. چون این درس را مانند دیگر دروسی متنی، به اشتباه «درس حفظی» می‌داند.
روش پیشنهادی انسانی‌یار
کتاب درسی را بخوانید؛ اما با آرامش و دقت. طوری که بتوانید در متن آن به دو هدف برسید: 1) ارتباط یابی بین سطرهای هر پاراگراف و پاراگراف‌های هر بخش. طوری که از مجموع این ارتباط‌ها به زنجیرۀ مطالب برسید. 2) ارتباط آیه‌ها، احادیث و روایت‌ها را با متن مرتبط با آن (قبل یا بعد از آیه)کشف کنید.
هر دو هدف از طریق تمرکز و مفهومی خواندن ممکن می‌شود. نه با روزنامه‌وار خواندن یا مجله‌مانند خواندن کتاب درسی!
تحلیل و یادگرفتن
تحلیل کردن به این معناست که تسلیم کلمات کتاب نشوید و آنچه را که می‌خوانید، به خورد ذهنتان ندهید که یادش بماند. بلکه جمله به جمله پیش بروید و از آن‌ها به نتیجه‌هایی برسید. از همین نتیجه‌هاست که به یادگیری می‌رسید و آن وقت دیگر سوالات نمی توانند دانسته‌های شما را به بازی بگیرند.
پیشنهاد ویژه: مطلب روش مطالعه مفهومی در این باره بیشتر توضیح داده‌ایم.
یک نمونه از روش مطالعه
برای این روش، بخشی از متن کتاب درسی را می‌آورم و شیوۀ موضوع بندی، دسته‌بندی و مطالعۀ تحلیلی آن را خواهم گفت.
درس9 (آهنگ سفر) از کتاب دین و زندگی دهم علوم انسانی
از همان پاراگراف اول، از جملۀ جدی آن شروع می‌کنم:
از آنجا که هدف از خلقت انسان رسیدن به مقام قرب خداوند است پس در حقیقت، او مسیر و هدف اصلی زندگی ماست. هر کس این نکته را دریابد و زندگی خود را در مسیر این هدف قرار دهد، در دنیا زندگی لذت بخش و مطمئن و در آخرت رستگاری ابدی را به دست خواهد آورد.
در روش رایج مطالعۀ این درس: زیر کلمات مهم خط می‌کشید: مقام قرب خداوند. زندگی لذت بخش دینا و رستگاری ابدی.
یا این طور خلاصه می‌نویسید: هدف از خلقت ما رسیدن به مقام قرب الهی . رسیدن به درک این هدف: خوشبختی و لذت دنیا + رستگاری آخرت.
روش پیشنهادی
می‌خواهم این بخش را به روش«متن‌خوانی» بخوانیم یا نوعی رابطه علت-معلول / تقدیم-تاخیری در جملات پیدا کنیم:
علت / مقدّم: خلق بشر یا هدف اصلی زندگی؛ حرکت در مسیر هدف
معلول / مؤخر: قرب خداوند؛ لذت و اطمینان دنیوی و رستگاری اخروی
ادامۀ متن درس
البته برای رسیدن به چنین هدف بزرگ و برتری، لازم است برنامه ریزی کنیم تا قدم در راهی بگذاریم که سرانجامی این گونه زیبا داشته باشد و در راهی قرار نگیریم که خود را گرفتار آتش دوزخ کرده باشیم.
کلمات مهم در روش رایج مطالعه: باید برنامه‌ریزی کنیم. سرانجامی زیبا دارد. گرفتار دوزخ نشویم.
یا همان ابتدا خلاصه می نویسید: برنامه ریزی برای رسیدن به هدف. قدم در مسیر زیبا و دور شدن از دوزخ نتیجه می‌دهد.
روش پیشنهادی
علت/مقدم: داشتن برنامه ریزی؛ معلول / مؤخر: رسیدن به هدف بزرگ زندگی، نتیجه: سرانجام زیبا و دورشدن از دوزخ.
ادامۀ متن درس:
عزم به معنای اراده و تصمیم بر انجام کاری است. آدمی با عزم خویش، آنچه را كه انتخاب كرده است، عملی می سازد. البته عزم و ارادهٔ انسانها متفاوت است. هرقدر عزم قوی تر باشد، رسیدن به هدف آسان تر است. استواری بر هدف، شكیبایی و تحمل سختی ها برای رسیدن به آن هدف، از آثار عزم قوی است. كارهای بزرگ، عزم های بزرگ می خواهد. آنان كه عزم ضعیفی دارند، در برابر تندباد حوادث، تاب نمی آورند و مشکلات راه، آنان را به عقب نشینی وادار می کند. اما آنان كه عزم قوی دارند، سرنوشت را به دست حوادث نمی سپارند و با قدرت به سوی هدف قدم برمی دارند. به همین جهت بعد از سفارش هایی که لقمان حکیم به فرزندش می کند و راه و رسم زندگی را به او نشان می دهد، به وی می گوید: وَ اصبِر علَیٰ ما اصَابكََ اِنَّ ذٰلِكَ مِن عزَمِ الامُورِ: بر آنچه )در این مسیر( به تو می رسد صبر کن که این از عزم و ارادهٔ در کارهاست.
تحلیل با روش پیشنهادی
معنای عزم: ارده و تصمیم.
1) رابطه‌ای مستقیم بین عزم و رسیدن به هدف است؛ یعنی هر قدر عزم انسان قوی‌تر باشد، استواری و تحمل مشکلات او بیشتر است و رسیدن به هدف آسان‌تر است. و برعکس.
2) انسان‌هایی به سوی هدفشان محکم قدم برمی‌دارند که عزم قوی دارند.
روش مطالعۀ آیات و روایات
برای آیات و روایت ها از روشی متناسب با آن باید استفاده کرد.
مهم‌ترین اصل این است: ارتباط بین آیه را با متن مرتبط خود (قبل یا بعد از آن) کشف کنید. نه اینکه آیات و روایات را حفظ کنید.
حتی دیده‌ام برخی ازکنکوری‌ها نه تنها هر آیه را حفظ می‌کنند، بلکه آیات مرتبط با آن را نیز عینا حفظ می‌کنند. البته تا حدودی این کارشان ناخواسته و برگرفته از گزارشاتی است که در کتاب‌های ناشران غیرتخصصی دروس متنی خوانده‌اند که تمام آیات مرتبط با هر آیه را در هر 3کتاب درسی را یکجا خواهند گفت. بی آنکه فایده آموزشی داشته باشد. و تنها بیانگر تسلط مولف بر مطالب کتاب درسی است. تسلطی که به صورت گزارش از متن کتاب، با رویکرد حفظی خواندن ارائه می‌شود و داوطلب نیز با گمان درست بودن و کاربردی بودن نیز می‌خواند!
کشف کردن ارتباط آیات در ابتدا کمی دشوار و زمان‌بَر است. اما «صبر و پشتکار در مطالعه» دقیقا برای همین جاهاست وگرنه مطالعه و درس خواندن که حفر چاه و کندن بیستون با تیشۀ فرهاد نیست که از شما خواسته می‌شود پشتکار داشته باشید.
شما در این روش: با مطلب درگیر می‌شوید، ذهن شما مشغول یادگرفتن و کندوکاو است، یعنی بالاترین لذت برای ذهن، یعنی لذت ذهن. نتیجۀ لذت ذهن برای شما: خسته نشدن از مطالعه و نتیجه گرفتن در آزمون.
این آیه را در نظر بگیرید: وَ اصبِر علَیٰ ما اصَابكََ اِنَّ ذٰلِكَ مِن عزَمِ الامُورِ
1) چیزی که باید کشف کنید این است: پیام آیه چیست؟
پیام آیه را باید از دل متن بیرون بکشید. یعنی: رابطۀ مستقیم عزم و اراده با قدم گذاشتن در مسیر هدف.
2) آیه در قرآن است، اما از زبان چه کسی و مخاطب آن کیست؟
این آیه از زبان لقمان حکیم در خطاب به پسرش است.
ترمینولوژی دین و زندگی را دانلود کنید تا تحلیل دقیق هر آیه را بیشتر و کامل بدانید.
روش را تست کنید
از همین مطالب گفته شده، سه سوال از کتاب دین وزندگی پایۀ کنکور مشاوران آموزش انتخاب کردم. سعی کنید به این سوال‌ها جواب بدهید. سوالات و متن این درس را می توانید از فایل نمونۀ pdf این کتاب دانلود کنید.
سوال1)
هدف از خلقت انسان، تقرب و رسیدن به خداوند است. برای رسیدن به چنین هدف بزرگ و برتری، لازم است …… تا ….. .
الف) برنامه ریزی کنیم – میزان موفقیت و وفاداری به عهد به دست آید و عوامل موفقیت یا عدم موفقیت شناخته شود.
ب) تصمیم و عزم داشته باشیم – میزان موفقیت و وفاداری به عهد به دست آید و عوامل موفقیت یا عدم موفقیت شناخته شود.
ج) برنامه ریزی کنیم – تا قدم در راهی بگذاریم که سرانجام آن زیبا باشد و گرفتار آتش دوزخ نشویم.
د) تصمیم و عزم داشته باشیم – تا قدم در راهی بگذاریم که سرانجام آن زیبا باشد و گرفتار آتش دوزخ نشویم.
سوال 2)
دریافت کدام نکته و قرار دادن زندگی در کدام مسیر، بسترساز دستیابی به زندگی لذت بخش و مطمئن در دنیا و رستگاری در آخرت است؟
الف) تصمیم و عزم برای حرکت به منظور دستیابی به اهداف متعالی، این امر را ممکن می سازد.
ب) مراقبت کردن از عهد و پیمان و باقی ماندن بر پیمان با خدا، بسترساز آن است.
ج) هدف از خلقت انسان رسیدن به مقام قرب خداوند است و او مسیر و هدف اصلی زندگی است.
د) شناخت عوامل موفقیت و عدم موفقیت ومحاسبۀ دقیق ووفاداری به عهد با خداوند، مسیر اصلی است.
سوال3)
داشتن سرانجام زیبا و دور شدن از گرفتاری در آتش دوزخ، معلول چیست و لازمۀ رسیدن به آن کدام است؟
الف) قراردادن خداوند به عنوان هدف اصلی زندگی – عزم و تصمیم ب) تصمیم و عزم برای حرکت و عهد بستن با خداوند – برنامه ریزی
ج) عهد بستن با خداوند و مراقبت و محاسبۀ اعمال – عزم و تصمیم د) قراردادن خداوند به عنوان هدف اصلی زندگی – برنامه ریزی
نتیجه‌گیری
1) دین و زندگی درس متنی است. درس متنی را هم می‌شود حفظ کرد و هم می‌شود تحلیل کرد و یاد گرفت.
2) مهم این است که با کدام روش (حفظ کردن. یاد گرفتن) بشود سوالات مفهومی-تحلیلی کنکور را سریع و درست پاسخ داد.
3) سوالاتی که از سال 92 به بعد، هر سال تحلیلی تر می‌شوند.
4) برای پی بردن به روند تحلیلی‌تر شدن کنکور، می‌توانید در کلیدهای سوالات این درس جستجو کنید که هر سال دبیران و اساتید باتجربۀ کنکور درمورد چند سوال از 25سوال آن، اختلاف نظر دارند.
5) اگر کنکور این درس، مبتنی بر حفظیات بود که نباید این اختلاف نظرات در چیزی که حافظه محور است، دیده شود.